گروهی از رسانههای معتبر در جهان ارتباطاتی امروز، اولویت کاری خود را بر درستی اخبار بنا نهادهاند؛ اما رسانههای حتا بنامی هم هستند که در فضای رقابتی موجود، سرعت در خبررسانی را اولویت فعالیت خویش در نظر گرفتهاند؛ اما بهراستی در شرایط خاص و یا بحرانی، چه باید کرد که هم با اصل درستی خبر که چالشی مرتبط با اعتبار و اعتماد به رسانه قلمداد میشود، در مغایرت قرار نگرفت و هم بهخاطر باز ماندن از انتشار بهموقع اخبار، دیگر وجه چالشی مربوط به اعتبار رسانه را از دست نداد؟
گاه اتفاقهایی رخ میدهد که ظاهرا وجود دارند و بهوقوع پیوستهاند، اما در کار خبررسانی حرفهیی که نمیتوان صرفا به شنیدهها بسنده کرد! باید برای قطعیت در اطلاعرسانی چگونگی وقوع واقعه، خبر و جزئیات آن، از سوی یک منبع آگاه، موثق و مستند، تایید یا تکذیب و دستکم تشریح شود. حال اگر به مرجع تاییدکنندهای نرسیدیم و خبر درست بود، با فرصت از دست رفته چه باید کرد؟ اینجاست که علاوه بر نحوهی فعالیت مدیران رسانه و خبرنگاران آنها، عملکرد مسوولان و مراجع رسمی نیز اهمیت مییابد و گاه آنچنان نقش تعیینکنندهای برای آنان میتوان متصور بود، که شیوهی رفتاری آنان و نتایج حاصله، علاوه بر میزان توسعهیافتگی رسانهیی کشور، با منافع ملی آن نیز در ارتباط مستقیم قرار میگیرد.
گروهی از کارشناسان بر این عقیدهاند که کشور ما نیز در چند ماه گذشته، شرایطی از این دست را تجربه کرد که شاید محکی بود بر میزان قوت رسانهیی ما و شاید فرصتی برای مواجهه با واقعیتهای پنهان و تصمیم در جهت اصلاح امور و عیوب. گاه اخباری از سوی برخی رسانهها شامل مکتوب، آنلاین، دیداری و شنیداری منتشر شد که جامعه را تحت تاثیر قرار میداد و آنها را با سوالات متعددی درباره حقیقت مواجه میکرد و از سوی دیگر، چالشی بود برای اصول اخلاقی و مبانی حرفهیی فعالیت رسانهها که گاه برخی افراد، گروهها یا انگیزهها، به آنها تنها بهعنوان یک ابزار نگریستهاند. از کلیات این مساله گذشته، در چنین شرایطی این سوال وجود دارد که عملکرد رسانههای گروهی کشور در قبال اخباری که وجود دارد و نمیتوان به آسانی از کنار آن گذشت، ولی منبعی برای تایید یا تکذیب آن وجود ندارد و در صورت بیاعتنایی به آنها نیز با معضل بزرگنمایی و ادغام با تحریفها و غیرواقعیات نیز ممکن است مواجه شوند، چگونه باید باشد؟ البته این پرسش با فرض نپرداختن آگاهانه یا نیمهآگاهانهی رسانهها به اخبار غیرواقع، در این مقال دیده میشود. یک روزنامهنگار پیشکسوت و مدرس علوم ارتباطات در اینباره معتقد است: یک تئوری در سطح جهانی میگوید هر قدر رسانهها فعالتر نگه داشته شوند و دست خبرنگار در یافتن اطلاعات بازتر باشد، به ایجاد جامعهی مردمسالار کمک شده است؛ جامعهای که رسانههای آن فعال هستند چیزی برای پنهان کردن ندارد، از خودکامگی فاصله میگیرد و به سوی مردمسالاری میرود.
علیاکبر قاضیزاده، اعتقاد خود را درباره نقش رسانهها در اطلاعرسانی در شرایط خاص و بحرانی اینگونه بیان کرد: واضح است که وظیفه رسانه در هر شرایطی اطلاعرسانی است و آنچه در حوزه فعالیت خبرنگاران اهمیت دارد، این است که خبرنگار نه به دلیل مسائل شخصی، که برای مخاطبی که از رسانه استفاده میکند به جمعآوری اطلاعات بپردازد.
او ادامه داد: در این بین هر قدر کارکرد مسوولان اجرایی روشنتر و دیوارهای بین آنان با مردم شفافتر و به اصطلاح شیشهیی باشد، از تکروی و تجمیع قدرت و ثروت در دست آدمهای خاص با هر گرایش و نظر و محدودیت دیگران از آن مواهب اجتماعی جلوگیری میشود. افراد به رسانههای داخلی است.
دکتر محسنیانراد - استاد علوم ارتباطات - نیز در این باره معتقد است: تنها وظیفه رسانه به عنوان دیدهبان جامعه و چشم و گوش مردم اطلاعرسانی واقعیتها به هر طریق ممکن است و این میتواند در هر شرایط به طریقی صورت گیرد؛ تا آگاهیرسانی به مردم که خواهان اطلاعات صحیح در مورد اتفاقات پیش آمده هستند، بیانکننده حقایق باشد.
دکتر محمدمهدی فرقانی - دیگر استاد ارتباطات - نیز درباره اطلاعرسانی در شرایط بحران و وظیفهای که رسانهها در این شرایط دارند، به خبرنگار ایسنا گفت: یک رسانه وظیفه تحقیق، جستوجو و کشف حقیقت را دارد. البته بسیاری از وقتها این امکان وجود ندارد که بتوان بهسرعت حقیقت را پیدا و منتشر کرد.
او ادامه داد: در شرایطی که اتفاقی به وقوع پیوسته اما منبع رسمی آن را تایید و تکذیب نمیکند و رسانه نمیتواند از کنار خبر بگذرد، طرح اقوال و دیدگاههای گوناگون و اطلاعاتی که از منابع مختلف منتشر میشود و مقایسه آنها با هم و در عین حال به نوعی انتساب اخبار به منابع ذیربط بدون این که رسانه مسوولیت اطلاعات را برعهده بگیرد، راهی برای بیان وقایع است.
وی تصریح کرد: در این مواقع که اطلاعرسانی به منبع موثق تایید و یا تکذیب نیاز دارد، مردم بیش از پیش تشنه اطلاعات هستند، در شرایطی که ممکن است اطلاعات دقیقی منتشر نشود، در حالی که مطبوعات به منابع غیر رسمی استناد میکنند و این اجتنابناپذیر است. در اینگونه مواقع ممکن است اطلاعات راست و دروغ به هم آمیخته باشد و اگر تایید یا تکذیب نشود، رسانه نمیتواند سکوت کند و ممکن است هر چیزی منتشر شود که در نهایت آشفته بازار خبری بهوجود میآید.